امت عاشورایی

«عاشورا»در متن زندگی شیعه و در عمق باورهای پاک او جریان داشته و«نهضت کربلا»،در طول چهارده قرن،با کوثری زلال و عمیق،سیراب کننده‏جانها بوده است.

هم اکنون نیز عاشورا،کانونی است که میلیونها دایره ریز و درشت از ارزشها،احساسها، عاطفه‏ها،خردها و اراده‏ها بر گرد آن می‏چرخد و پرگاری است که‏عشق را ترسیم می‏کند.

بی شک،محتوای آن حماسه عظیم و انگیزه‏ها و اهداف و درسهایش یک‏«فرهنگ‏»غنی و ناب و الهام بخش را تشکیل می‏دهد و در حوزه وسیع تشیع ودلباختگان اهل بیت،کوچک و بزرگ و عالم و عامی،همواره با«فرهنگ عاشورا»

زیسته،رشد کرده و برای آن جان باخته‏اند،تا آنجا که در آغاز تولد،کام نوزاد را باتربت‏سید الشهدا«ع‏»و آب فرات بر می‏دارند و هنگام خاکسپاری،تربت کربلاهمراه مرده می‏گذارند و در فاصله ولادت تا مرگ هم به حسین بن علی‏«ع‏»عشق‏می‏ورزند و برای شهادتش اشک می‏ریزند و این مهر مقدس،با شیر وارد جان‏می‏شود و با جان به در می‏رود. ضرورت کار در باره نهضت کربلا،تاکنون بسیار نوشته،سروده و تحقیق شده است وصاحبان فکر و قلم از زوایای مختلف و با دیدهای گونه‏گون به این حماسه‏نگریسته‏اند،بگونه‏ای که مجموعه آثار مربوط به قیام کربلا و مسائل جنبی آن،کتابخانه عظیمی را تشکیل می‏دهد،اما...همچنان زمینه و میدان برای‏پژوهش و عرضه‏های جدید در این باره باز است.بقول‏«صائب‏»:

یک عمر می‏توان سخن از زلف یار گفت×در بند آن مباش که مضمون نمانده است‏هدف از تدوین این فرهنگنامه،آن بوده که یک مجموعه یک جلدی،فشرده،دم دست و کار بردی،حاوی لازمترین دانستنیها پیرامون موضوعاتی‏که به آن نهضت جاوید چه در عصر حادثه،چه زمانهای پس از آن تا امروز مربوطمی‏شود،ارائه گردد.از این رو مدخلهای کتاب که به ترتیب الفباست،اشخاص،گروهها،جاها،کتابها،اصطلاحات،سنتها،شعایر،تعالیم مکتبی و محورهای‏دیگر را که به نحوی در ارتباط با فرهنگ عاشوراست‏شامل می‏شود.

در باره اغلب عنوانهای این فرهنگنامه می‏توان مقاله مبسوط،حتی جزوه وکتاب نوشت-آنگونه که نوشته‏اند-لیکن هدف این بوده که در حداقل عبارات ودور از شرح و بسط غیر ضروری و قلمفرسایی،مفیدترین آگاهیهای لازم به‏خواننده داده شود.ناگفته نماند در برخی عناوین هم در منابع مختلف مطلب‏چندانی به دست نمی‏آید،بخصوص پیرامون بعضی از شهدای کربلا.از این روآگاهیهای داده شده گاهی بسیار اندک و احیانا غیر کافی است.

تدوین و ارائه یک دایرة المعارف کامل و شامل،که به چندین مجلد قطوربالغ گردد،کار یک گروه،آن هم در چند سال و با امکانات پژوهشی گسترده است(همچنانکه طبق اطلاع نگارنده،برخی مراکز در تهران،قم و مشهد چنین‏انگیزه و انگاره‏ای دارند و به کار مشغولند)و سالها باید انتظار کشید تا آن تلاشهابه ثمر برسد و فیشها کتاب شود.

اگر در این کتاب با برخی کاستیها روبرو شوید،آن را به حساب فردی بودن‏کار بگذارید.در عین حال از تذکرات و پیشنهادهای اهل نظر در تکمیل این مجموعه،مشتاقانه استقبال می‏شود.

امید می‏رود این اثر برای همه شیفتگان اهل بیت عصمت‏«ع‏»که دل در گروعشق ابا عبد الله‏«ع‏»دارند و سر بر آستان ولای او می‏سایند،بویژه فرهنگیان،نسل جوان کتابخوان،مبلغان، سروران روحانی،مداحان و ذاکران،بسیجیان‏عاشورایی و امت‏حزب الله مفید باشد.

نظام ارتباطی یکی از مزایای این فرهنگ نامه آن است که در پایان اغلب مطالب مربوط به‏هر عنوان،با«فلش‏»به کلماتی ارجاع داده شده که آنها در این کتاب مورد بحث‏قرار گرفته است.با مراجعه به مدخلهای مشابه و نزدیک به هم یا مرتبط،می‏توانید اطلاعات بیشتری به دست آورید.مثلا در آخر«اهل بیت‏»چنین آمده‏است‏«-عترت،بنی هاشم‏»و در آخر«تربت‏»آمده است: «-بوی سیب،تسبیح تربت،چاووش خوانی،فرات‏»که به هر کدام از آنها مراجعه شود مطالبی‏مرتبط با موضوع تربت دیده می‏شود.ایجاد این‏«نظام ارتباطی‏»بین مدخلها،بهره وری خواننده را از کتاب افزایش می‏دهد.

مدخلهای ارجاعی تعدادی از مدخلها نیز با فلش به مدخل دیگری ارجاع داده شده است، مانند:

خون خداباب الحوائج‏پیروزی‏دفن اجساد شهداکه باید مطلب را در عنوان دوم جستجو و مطالعه کرد.

منابع جنبی یکی از راههای‏«ماخذ شناسی‏»در باره موضوعات مختلف،دقت در کتابنامه و فهرست منابعی است که در پایان کتابها و مقالات یا در ذیل صفحات‏ارائه می‏شود.در این مجموعه،در پا نوشت صفحات علاوه بر ماخذ مطالب،گاهی کتابها و منابع دیگری نشانی داده شده است که برای علاقه‏مندان تحقیق‏و مطالعه بیشتر سودمند است.البته نام این کتابها در فهرست منابع پایان‏کتاب،نیامده است،زیرا اغلب جنبه معرفی داشته نه آنکه چیزی از آنها نقل‏شده باشد،مثل آنچه در پاورقی مدخلهای وقف،عبد الله بن عباس،فسادبنی امیه،کوفه، مدایح و مراثی،ادبیات عاشورا،اصحاب امام حسین‏«ع‏»و...آمده‏است.

فهرست موضوعی گرچه پیشنهاد برخی آن بود که این مجموعه،فصل فصل موضوع بندی وتنظیم شود،ولی به نظر رسید ترتیب مطالب بر اساس الفبایی عنوانها،خواننده‏را زودتر به موضوع مورد نظر می‏رساند.برای مطالعه و باز یافتن موضوعات‏خاص نیز،فهرستی از همه مدخلهای مطرح شده در کتاب،در پایان آمده که‏بصورت موضوعی تنظیم شده است. موضوعات آن فهرست اینهاست:اشخاص،موضوعات و مفاهیم،جاها و شهرها،ابزار و وسائل، حادثه‏ها،اشیاء و پدیده‏ها،اصطلاحات،کتابها،گروهها.

امید است این تلاش کوچک،مورد قبول خداوند و عنایت ابا عبد الله‏الحسین‏«ع‏»قرار گیرد و کمترین ادای دین به پیشگاه آن مولای کریم و خدمتی‏ناچیز در مسیر احیاگری نسبت به آن حماسه ماندگار و ترویج‏«فرهنگ عاشورا» به شمار آید.